Թե ինչպես հոլանդացիների հետնորդները քավեցին իրենց նախնիների մեղքը Ռեմբրանդտի առաջ

Ռեմբրանդտի կյանքում ճակատագրական մեծ դեր է խաղացել մի նկար` «Գիշերային դետք» անունով: Ամստերդամի զանազան ընկերությունների շրջանում սովորություն կար տեղական նկարիչներին պատվիրել տալ իրենց անդամների խմբանկարը. դա կատարվում էր որոշ ավանդությամբ: Կենտրոնում, առաջին շարքի վրա պատկերվում էին ընկերության ղեկավար անդամները, ապա, ըստ դիրքի ու կարողության, նրանց շուրջ էին տեղավորվում մյուսները: 1642 թվականին, Ամստերդամի հրաձգային վաշտի կապիտան Ֆրանց Բաննինգ Կոկը Ռեմբրանդտին պատվիրում է իր վաշտի հրաձիգների խմբանկարը: Ըստ պայմանի, նկարում պետք է պատկերվեին տասնյոթ հրաձիգ, որոնցից յուրաքանչյուրը նկարչին վճարում է հարյուր գուլդեն: 

Փոխանակ գոյություն ունեցող ավանդույթով պատկերելու իր պատվիրատուներին` Ռեմբրանդտը կատարյալ ազատություն է տալիս իր երեւակայությանը, նկարում տեղավորելով երեսուն մարդ, տասնյոթի փոխարեն եւ դուրս բերում նրանց գիշերային երթի: Էապես դա դառնում է ոչ թե խմբանկար, այլ սյուժետային նկար, որի գործող անձերն ազատ դասավորությամբ ցրված են պատկերի զանազան մասերում եւ նմանողությամբ ոչ մի կապ չունեն պատվիրատուների հետ: Այդ նկարը բուռն զայրույթ է առաջացնում հրաձիգների մեջ, նրանք հրաժարվում են նկարից եւ ետ պահանջում վճարած գումարը: 

Այդպիսով, մոտավորապես տասնհինգ տարվա ստեղծագործական հաջողությունից հետո, առաջին անգամ ճեղքվածք է առաջանում Ռեմբրանդտի եւ պատվիրատուների միջեւ, որը եւ անվստահություն է սերմանում բուրժուական շրջաններում` դժվարացնելով պատվեր ստանալու գործը: Իր բովանդակությամբ այդ խմբանկարը շատ հետաքրքիր մտաղհացում ունի, բավական դինամիկ է կոմպոզիցիայով, թեպետ շատ էլ մուգ է` կոլորիտով:

Սակայն ուշագրավ է, որ այդ նկարի անհաջողությունից մոտավորապես երեք հարյուր տարի անց, 1956 թ. նույն Ամստերդամում կազմակերպվել է մի հետաքրքիր արարողություն` կապված այդ նկարի բետ: Գրում են, որ «մի խումբ մարդիկ, հին զգեստներով, արկեբուզներով ու նիզակներով զինված, հանդիսավոր երթով անցել են քաղաքի փողոցներով եւ կանգ առել «Կլոնեվիրսդուրեն» հին շենքի առաջ: Այստեղ խումբը վայրկենապես շարվում է, եւ հիացած դիտորդները տեսնում են նետաձիգների վաշտի դետքի դուրս գալու կենդանի պատկերը: Զգեստներն ամենայն մանրամասնությամբ կրկնել են նշանավոր պատկերը, եւ նույնիսկ սպիտակ հագած աղջիկը` Հոլանդիայի հաղթանակի սիմվոլը, եղել է նրանց մեջ: Այսպես, Բաննինգ Կոկի հեռավոր հետնորդները քավել են իրենց նախորդների մեղքը»: (Մեջբերումը` ըստ Լ. Վոլինսկու):

Ե. Մարտիկյան, «Ռեմբրանդտ», Երեւան, 1959, էջ 29-30

Ռեմբրանդտի «Դանայա»-ն

Թե ինչպես են դիցաբանական թեմաները Ռեմբրանդտի ստեղծագործությամբ վերածվում երկրային իրական գործողությունների` կարելի է օրինակ բերել «Դանայան»,  նրա հանճարեղ ստեղծագործողություններից մեկը: Պատկերը թեպետ կոչվում է Դանայա, բայց դրա սյուժետը մինչեւ օրս ճշտորեն չի պարզված: Գիտնականներից ոմանք կարծում են, թե դա Վեներան է` սիրո եւ գեղեցկության անտիկ աստվածուհին, որն իր մահճում սպասում է Մարսին` պատերազմի աստծուն, ոմանք ենթադրում են, թե դա Աստվածաշնչի հերոսներից է` Սառան, որն սպասում է իր ամուսնուն` Թոբիասին:

Դանայայի մասին առասպելն ասում է, որ նա Արգոսի թագավոր Ակրիզիոսի աղջիկն է:

Ակրիզիոսին գուշակված է եղել, թե նա կարող է մեռնել իր թոռի ձեռքով, դրա համար էլ նա իր աղջկան բանտարկում է եւ խստորեն հսկում, որ նա ոչ ոքի հետ շփում չունենա: Չնայած այդպիսի մեկուսացման ու խիստ հսկողության, Զեւսը, հրապուրվելով աղջկա գեղեցկությամբ, այնուամենայնիվ, թափանցում է նրա մոտ ոսկյա անձրեւի տեսքով եւ կենակցում նրա հետ: Իտալական Վերածնության շրջանի մի քանի նկարիչների մոտ առասպելը հիշյալ բովանդակությամբ էլ պատկերված է:

Ռեմբրանդտը շեղվում է ե´ւ առասպելից, ե´ւ Վերածնության նկարիչների ավանդական մեկնաբանումից: Նա ոսկե անձրեւը փոխարինում է լույսով, առասպելական աստվածուհուն փոխարինում է Սասկիան (նկարչի կինը), իր հրապուրիչ, կենսաթրթիռ մերկությամբ, «առասպելական» լույսով, ողողված, փափուկ մահճում պառկած, Զեւսին սպասելիս: Մահճի ետեւը աղախինն է բաց արել թանձր վարագույրները, որտեղից էլ ներս թափանցել լույսը: Դանայան ձեռքի շարժումով կարծեք թե ներս է հրավիրում ինչ-որ մեկին: Պառկած քանդակազարդ բրոնզյա մահճակալի վրա, հարուստ միջավայրի մեջ, ոսկեկար ծանր վարագույրների ու այլ առարկաների շրջապատում Դանայայի մերկությունը դիտվում է կանացիության իր ամբողջ հրապույրով: Ով էլ լինի այդ առասպելական հերոսուհին, միեւնույն է` Դանայան թե Վեներան, դա կանացի մերկ մարմնի գեղեցիկի գովերգում է, կատարված պոետիկ շնչով, խոր զգացմունքով: Ռեմբրանդտի Դանայան տարբերվում է թե Վերածնության իդեալականացված Դանայաներից, թե բարոկկոյի պաթետիկ զգայականությամբ ներծծված Դայանաներից իր խոր մարդկայնությամբ: Առասպելը վերածելով կենցաղային պատկերի, Ռեմբրանտդը, այնուամենայնիվ, իր առասպելական էակին օժտել  է բարոյական մաքրությամբ:

Նկարչի գեղանկարչական հնարամտությունը այս դեպքում գերազանցում է իր նախորդ բոլոր գործերին: Նրա կախարդական ներկապնակը հանդես է եկել իր անսպառ հնարավորություններով ու փոփոխություններով: Սպիտակ անկողնի ֆոնի վրա, լույսով ողողված Դանայայի ոսկեգույն մարմինը եւ սահող լույսի ցոլքերում առաջացած բազմաթիվ երանգները ստեղծել են գրավիչ տաք կոլորիտ, լույսի ու ստվերների հակադրումներով ու մեղմ անցումներով, առասպելական հերոսուհին այդ շրջապատում փթթում է` գտնվելով երջանկության մեջ: Կարելի է հաստատապես ասել, որ ոչ մի նկարչի գործում Դանայան այդպես ոգեշնչված չէ մարդկային զգացմունքներով, այդպես կոնկրետ չէ կերպարով, այդպես զտված չէ առասպելական պայմանականությունից, այդպես շոշափելի իրականության չի վերածվել, ինչպես Ռեմբրանդտի աշխատանքում: Ահա այսպես էր նա պատկերում առասպելը, վերածելով այն կյանքի իրական պատկերի, հերոսներին օժտելով մարդկային ապրումներով:

Ե. Մարտիկյան, «Ռեմբրանդտ», Երեւան, 1959, էջ 21-22

Կարեւորի մասին. Մոնթեի մասին

Քարվաճառի դպրոցականների հետ այսօր Մոնթե Մելքոնյանի մասին ֆիլմ դիտեցինք: Ֆիլմի դիտումն տեղի ունեցավ մի դասընթացի շրջանակներում, որի միջոցով դպրոցականներին ծանոթացնում ենք Քարվաճառի պատմությանը, նշանակությանը, արցախյան գոյամարտին, Քարվաճառը վերաբնակեցնելու ու ամրացնելու անհրաժեշտությանը..

Դավիթն սկսել է երեխաներին ներկայացնել արցախյան ազատամարտի հերոսների մասին պատմող շարքը, եւ այդ շարքն սկսվեց Մոնթեի մասին ֆիլմի դիտումով: Երեխաները տեսան ու հասկացան, որ Մոնթեն կարող էր Օքսֆորդի համալսարանում սովորել, հայտնի գիտնական դառնալ...բայց նա, ծնունդով ԱՄՆ-ից լինելով, արյամբ հայ էր, ու եկավ իր հայրենիքի կանչով, եկավ գիտակցված, եկավ` իմանալով, թե ինչու է գալիս...

Քարվաճառցի դպրոցականները տեսան, թե ինչպես է ազատագրվել Քարվաճառը եւ թե որքան կարեւոր է այն` Մայր Հայաստանն ու Արցախը իրար կապելու համար:

Ֆիլմը դիտողների մեջ կային դպրոցականներ, ում ծնողները հայրենիք են կորցրել Հյուսիսային Արցախում, եւ ովքեր այսօր Մոնթեի ու մյուս հերոս տղերքի շնորհիվ խաղաղ երկնքի տակ են Քարվաճառում...

Ֆիլմի դիտումից հետո երեխաներին հարցրի. «Պետք է, չէ՞, ապրել, Մոնթեի ազատագրած Քարվաճառում»: «Հա~~~», իսկապես համոզված պատասխանեցին Քարվաճառի մերօրյա տերերը: