Ստեփանակերտը փոքրիկ ու սիրուն քաղաք է, կոլորիտով, բարբառով, իր համուհոտով, որն
զգալու համար պետք է մի քանի օր ապրել այստեղ: Անծանոթ
քաղաքում գտնվելով՝ սիրում եմ այցելել տեղի թանգարանները: Առաջին այցելությունս դեպի Ստեփանակերտի
պետական պատմաերկրագիտական թանգարան էր:
Այս թանգարանը հիմնվել
է 1938 թ.: Թանգարանը ներկայացնում է Արցախը` նախապատմական շրջանից մինչև մեր օրերը: Թանգարանի առաջին հարկի սենյակներում կարելի է ծանոթանալ արցախցիների կենցաղի մասին պատմող իրերի: Այստեղ ցուցադրվում են Արցախի տարբեր շրջաններում գործված գորգեր, թոնիր, իլիկ, կենցաղային այլ իրեր, որոնք պատմում են արցախցիների սովորույթների մասին: Հատկապես հետաքրքիր
են արցախյան գորգերի տեսակները` վիշապագորգը, խաչագործ գորգը, ծաղկազարդ գորգը, նշագործ
գորգը: Այս վերջինն, օրինակ, պատկերում է աղջկան կամ տիկնիկին` նշի մեջ, ինչը պտղաբերության
խորհրդանիշն է: Այս հատվածում է ցուցադրված նաև աղջկա օժիտի պարկը, որն աղջիկն է գործել
և ամուսնու տուն գնալիս իր հետ իր անկողինն է տարել: Արդեն ամուսնու տանն այս պարկը
ծառայել է որպես պահարան, որի մեջ նա իր անկողինն է հավաքել:
Առաջին հարկում են նաև Արցախի տարբեր շրջաններից հայտնաբերված նախապատմական իրեր` ամանեղեն, նախնադարյան գործիքներ, զարդա-րանքներ և այլն: Առաջին հարկում է նաև Շուշի քաղաքին նվիրված անկյունը, որտեղ ներկայացված են Շուշիից գտնված հինավուրց իրեր, Շուշիում տպագրված գրքեր:
Թանգարանի երկրորդ հարկում կան Ստեփանակերտ քաղաքի պատմությանը նվիրված անկյուն: Այստեղ ցուցադրվում են քաղաքի հին տեսքը պատկերող լուսանկարներ, երևում են հին շինություններ, որոնց մի մասն այսօր էլ պահպանվում են: Քաղաքի պատմությանը վերաբերող հատվածում կարելի է տեսնել Ստեփանակերտի մետաքսի գործարանի արտադրած մետաքսի կտորների նմուշներ: Այս հարկում է նաև հայտնի արցախցիների մասին պատմող անկյունը: Առանձին տեղ է հատկացված Ստեփանակերտի Վահրամ Փափազյանի անվան թատրոնի ստեղծման պատմությանը, թատրոնում աշխատած հայտնի դերասաններին:
Թանգարանի մյուս սենյակը նվիրված է արցախյան հերոսներին: Մի սենյակը պատմում է Հայրենական Մեծ պատերազմում զոհված արցախցի հերոսների մասին, իսկ հաջորդ սենյակն արդեն ներկայացնում է Արցախյան պատերազմի ազատամարտիկներին, պատերազմի ընթացքում օգտագործված ինքնաշեն զենքերի օրինակներ, զինվորական համազգեստներ, պատերազմի մասին պատմող լուսանկարներ:
Թանգարանի աշխատակիցների խոսքով` թանգարանի այցելուների թիվը մեծ է. զբոսաշրջիկները հաճախ նախ գալիս են թանգարան, ծանոթանում Արցախի ու մասնավորապես Ստեփանակերտի պատմությանը, հետո արդեն որոշում, թե ուր կարող են այցելել: Թանգարանը մի կարճ
պտույտի ընթացքում զբոսաշրջիկին պատկերացում է տալիս Արցախի ու արցախցու մասին:
Հաջորդ թանգարանը, որ այցելեցի Ստեփանակերտում, Զոհված ազատամարտիկների հիշատակին նվիրված թանգարանն էր:
Թանգարանի բակում զինատեսակներ
են ու հուշատախտակներ՝ նվիրված այն ազատամարտիկներին, ովքեր ստեղծել են զենքի այս նմուշները:
Փոքրիկ դռնով ներս
ես մտնում, ու էջ առ էջ աչքիդ առաջ բացվում է Արցախի հերոսամարտը: Բացվում է ոչ թե
«պատերազմ» ընդհանուր բառով, այլ հազարավոր դեմքերով, հազարավոր աչքերով ու հազարավար
ճակատագրերով:
Կինոժապավենի նման
աչքիդ առջևով անցնում են հազարավոր տղաների նկարներն ու ուղեղիդ մեջ մեխվում. այս աչքերը
հավետ փակվեցին, որ մենք այսօր ազատ Արցախ ունենանք… Թանգարանի աշխատակցուհին՝ տիկին
Ալթունյանը, արցախյան պատերազմում երկու որդիներին է կորցրել: Սկսում է պատմել. ավագ
որդու՝ Սերգեյի, զոհվելուց յոթ ամիս անց կորցրել է կրտսեր որդուն՝ Սամվելին: «Այդ ի՜նչ
յոթ ամիսներ էին…», հիշում է որդեկորույս մայրն ու արագ թեման փոխում: Ժպիտով խոսում
է թոռնիկների մասին. մեծ տղան 2 երեխա ուներ, փոքրը՝ 3: Հիմա նրանք մեծացել են, ուսում
առել, ամուսնացել, իրենք երեխաներ ունեն:
Տատիկի ցանկությունը
մեկն է. թող այսուհետ խաղաղություն լինի Հայաստան աշխարհում, թող իր զավակների կյանքի
գնով ազատված Արցախը հանգիստ շնչի ու զարգանա…
Տիկին Ալթունյանը գիտի
թանգարանում պահվող ամեն մի մասունքի պատմությունը: «Այս գորգը տեսնու՞մ ես, սա մի
զինվորի մայր է բերել. այս գորգն առած է եղել, որ տղան պսակվի, գցի նորապսակների ոտքերի
տակ: Հարսանիքից առաջ տղան գնացել է ռազմադաշտ ու չի վերադարձել: Մայրն էլ չէր կարող
սա իր տանը պահել, բերեց թանգարան: Այդ տղայի հարսնացուն այդպես էլ չամուսնացավ…»:
Այս տղան Սումգայիթից
էր, այս երկու եղբայրներն արտասահմանից էին եկել… Սա Ստալինկան է, տղայիս զինակիցն
էր, մեքենան որ պայթեց, ինքն էլ էր մեջը… Այս անկյունը նվիրված է պսակ ու հարսանիք
չտեսած զոհված տղաներին…
Սա էլ Շուշիի ազատագրման
ծրագրի փոքրիկ մակետն է: Իսկ այստեղ ազատամարտիկները ժպտում են, ժպտում են ու ասում՝
կյանքը շարունակվում է, շարունակվում ու զարգանում է մեր ազատագրված Արցախում. մեջքներդ
ուղղեք ու մեզ հիշելով՝ շենացրեք մեր հողը հայրենի…
Թամարա Գրիգորյան
