Սիրել աշխարհն ու դրա ուրույն համը դառնալ…

Դառնալ նպատակ, որ քեզ համար մարդիկ հետ գան քո քաղաքը. մի՞թե սա չէ բարձ-րագույն գնահատականը բանաստեղծի, նկարչի, քանդակագործի… արվեստագետի… մտածող ու զգացող մարդու… Եվ դառնալ այդ նպատակը ոչ թե անհայտ մի վայրում, որտեղ ձգող ու կանչող ոչինչ ուրիշ չկա, այլ այնպիսի մի վայրում, ինչպիսին է Էջմիածինը:

Մայր Տաճարում ու Սբ. Գայանեում մոմ վառելուց, ներդաշնակ խաղաղություն ապրելուց զատ այսօր Էջմիածնում ցանկանում եմ նաև այցելել Մաչանենց արվեստի տունը:

30 տարի գործող «Հայ միության խաչ» կազմակերպությունը կարողացել է արվեստի մի աշխարհ ստեղծել, որտեղ ցանկանում ես անընդհատ վերադառնալ, քանզի կարծում ես, թե քեզնից մի մասնիկ թողել ես այնտեղ, կամ էլ հակառակը՝ քեզ ես գտել այնտեղ:

Գրիգոր Մաչանենց Բաբախանյանը, կազմակերպության ղեկավարը, իր նվիրյալ թիմի հետ տարիների ընթացքում ոչնչից հիմնել է պատկերասրահ, կավա-գործության, նկարչության, գորգա-գործության խմբակներ, թատերախումբ, գինետուն… Հիմնել է զգացմունքի ու սիրո մի տոն, որը ցանկանում ես հաճախ վերապրել այս սառչող ու մեքենայացվող օրերում:

Մաչանենց արվեստանոցում դու անընդհատ հանդիպում ես քեզ. լուսավոր, ապրող, համբուրվող, ծակ կոշիկներով, ուղեղդ մտքերից ճայթած, ներդաշնակություն գտած… հազար ու մի տեսակ քեզ: Ու հենց այդ պատճառով էլ քեզ ապահով ես զգում այտեղ ու ցանկանում ես արթնացնել մեջիդ ամենալավը, ամենանվիրականը. չէ՞ որ դիմացինդ այնքան սեր է տալիս աշխարհին, դու ինչպե՞ս չպատասխանես նույն կերպ:

Մաչանենց արվեստը մարդկային է ու մոտ. այն չի վախեցնում, այն կտրված չի աշխարհից ու անտեղի կոկիկ չէ. այն չի ասում՝ ես բարձր եմ ու անհասկանալի, ոչ, այն ինձ ասում է՝ ես դուրս եմ եկել նաև հենց քեզանից…

Հ.Գ. Ազատագրված Քարվաճառում, որը նոր է վերաբնակեցվում, նոր է ձևավորվում քարվաճառցին, ով էլ պիտի իր քաղաքին, իր դիմագիծն ու ոճը տա, կարիք ունի հենց նման մոտեցման: Եվ Մաչանենց տուն այցելելը մի խումբ քարվաճառցիների համար իսկապես հիանալի հնարավորություն էր՝ տեսնելու, սովորելու, կիրառելու:

Մեծագույն շնորհակալություն հայտնելով «Արարատ» հիմնադրամին, որի շնորհիվ մենք կարողացանք այցելել Մաչանենց արվեստի տուն, նաև հույս եմ հայտնում, որ մի օր մարդիկ Քարվաճառ գալու նույնպիսի հիմնավոր ու ուրույն նպատակ ու ցանկություն կունենան:

Թամարա Գրիգորյան

Իմ տեսած Ուրիշ Ստեփանակերտը․ մի քանի տող Ֆասոնի համերգի մասին

Ասում են՝ Վանաձորը Հայաստանում ռոքի մայրաքաղաքն է։ Ու ճիշտ են ասում։ Ով ապրել է Վանաձորում, պետք է հիշի վանաձորյան ռոք երաժիշտներին ու ռոք խմբերը, ռոք համերգները։ Ես մեծացել եմ Վանաձորում։ Երբ դպրոցական էի, մեր ռոք խմբերը հաճախ էին համերգներ կազմակերպում, հիմնականում՝ Տիկնիկային թատրոնի դահլիճում։ Ու ես հիշում եմ այդ համերգների մթնոլորտը, որում մենք մեծացանք ու ձեւավորվեցինք։ Հիշում եմ, որ «Լավ էլի»֊ին, «ՓՈՒՇ»֊ին, «Որդան կարմիր»֊ին զուգահեռ ու նրանց շնորհիվ սկսեցինք Սպլին, Би 2, Զեմֆիրա, Ցոյ, SOAD լսել, սկսեցինք Կամյու ու Դոստոեւսկի կարդալ, սկսեցինք կարգին կինոներ նայել․․․

Սկսեցինք զարգանալ ու դառնալ նա, ով այսօր դարձել ենք։ Առանց ռոքի Վանաձորն ուրիշ կլիներ, մենք ուրիշ կլինեինք, ես ուրիշ կլինեի։

Վանաձորյան ռոք միջավայրը ազատության, մաքուր օդի խորհրդանիշն էր, միջավայր, որ ասում էր՝ դու կարող ես, դու պիտի առաջ գնաս, երաժշտություն, որ խոսում էր ինձ հետ ու ասում՝ դու մենակ չես։ 

Երաժշտություն, որ ապրելակերպ ու մտածողություն էր ձեւավորում, որ լցնում էր միտքդ ու սիրտդ։ Որ արժեքներ էր քարոզում, որ ասում էր՝ մի վախեցիր սիրելուց, մի վախեցիր ապրելուց։

Երեկ Ստեփանակերտում ռեպեր Ֆասոնի համերգն էր։ Երեկ ես տեսա ուրիշ Ստեփանակերտ ու ուրիշ ստեփանակերտցի, քան մինչ այդ էի տեսել։ Երեկ ես տեսա շատ սիրուն, շատ ճաշակով հագնված երիտասարդ աղջիկների, ովքեր ի սրտե ու ազատորեն ուրախանում էին համերգին, տեսա դեռահասներ, որ ռեպ են սիրում, լսում, իրենք են կարդում, էրեխեք, որ անգիր գիտեն իրենց սիրած երգերն ու չեն ամաչում դա կատարել։ Երեկ ես տեսա ապրող Ստեփանակերտ, տեսա հավեսով մարդկանց։ Ու շատ ուրախացա։ Ու շնորհակալություն ռեպերին, որ կարողացավ այդ միջավայրը ստեղծել, որ իր անկեղծ երգերով վարակեց դահլիճին, որ, համոզված եմ, էրեխեքին ասաց՝ դու մենակ չես, տես, ես խոսում եմ այն մասին, ինչը հենց քե՛զ է հուզում։

Ուրախ եմ, որ երեկ երեկոյան Ստեփանակերտն ավելի գունավոր ու կրեատիվ էր, ուրախ եմ, որ Ստեփանակերտում այդքան հավեսով երիտասարդներ կան․ նրանք ստեղծագործող ու ազատ սերունդ են դաստիարակելու։

Հ․Գ․ Ու շատ հաճելի է, որ Ֆասոնը Քարվաճառից է։ Հույս ունեմ՝ առաջիկայում հետը կզրուցեմ ու նյութ կպատրաստեմ․ արդեն հարցեր ունեմ իրեն։

Թամարա Գրիգորյան

Իմ արտագաղթած դասընկերը․ անկախության մեր գինը

Իմ դասընկեր Հայկը փոքրամարմին էր ու շիկահեր, կամ էլ ընդհանրապես այդպիսին չէր, բայց ես նրան հենց այդպես եմ հիշում։ Հայկի հետ կապված շատ հիշողություններ չկան․ միակ հիշարժան բանն այն է, որ մի քանի տարի շարունակ Հայկն ամեն սեպտեմբերի մեկին գալիս֊ասում էր՝ «Ես էս տարի դասագրքեր չեմ վերցնում, մի քանի օր եմ դասի գալու, հետո մենք գնալու ենք Ռուսաստան»։ Ու մի քանի տարի շարունակ մենք տեսնում էինք, թե ինչպես է Հայկն ամբողջ տարին գալիս դպրոց․ սեպտեմբերի կեսին նրա մայրիկը, նիհար ու շիկահեր մի կին, գալիս էր ու ինքն էր դասագրքերը վերցնում։ Ու ամեն տարի մենք ծիծաղում էինք Հայկի վրա՝ հը, բա չե՞ք գնում Ռուսաստան։ Ծիծաղում էինք ու այդ ժամանակ ոչ մեկս չէր գիտակցում, որ Հայկի՝ Ռուսաստան գնալը նաեւ մեր ցավն էր, նաեւ մեր՝ Հայաստանում մնացողներիս կորուստը։ Հայկն էլ տխրում էր, նեղվում, որ էլի ստիպված է մնալ, ու երեւի թե ատում Հայաստանն էլ, Վանաձորն էլ, մեր դպրոցն էլ։ Մի տարի էլ, արդեն սովորականի նման, տարվա սկզբին Հայկը նույնն բան ասաց, ու մենք, բնականաբար, էլի ծիծաղեցինք։ Ու չնայած էլ ոչ մի կերպ չէինք հավատում, բայց այդ տարի Հայկենք՝ ինքը, մայրիկն ու եղբայրը, իրոք գնացին Ռուսաստան, իրենց հայրիկի մոտ։

Ու Հայկի ընտանիքի նման քանի՜֊քանի՜ ընտանիքներ այդ տարիներին գնացին արտերկիր՝ անկախացած Հայաստանն առանց իրենց թողնելով։

Էլ չգիտեմ, թե Հայկն ինչ եղավ, չգիտեմ՝ հիշու՞մ է մեր՝ իր վանաձորյան դասընկերների մասին։ Միգուցե Հայկի հայրիկի գործերն արտերկրում չեն հաջողվել, ու նրանք ընտանիքով հետ են եկել, ու Հայկն ու իր եղբայրն իմ եղբոր պես ծառայել են հայոց բանակում։ Հնարավոր է նաեւ, որ Հայկն արդեն կիսառուս երեխաներ ունի, չգիտեմ։

Հայկն այն տարիներին գնաց նոր, անծանոթ ու հեռու մի տեղ, իսկ մենք մնացինք մեր քաղաքում, մնացինք անտառից քարշ տված մի քանի ծառի ճյուղի, դպրոց բերած կտրատած փայտի, անընդհատ ծուխ անող ու համարյա չտաքացող վառարանի, մոմի լույսի ու տալոնով հացի հետ։ Մնացինք մարտի 8֊ին մայրիկին նվիրած մեր ձեռքով քաղած ձնծաղիկի համար, այն ուսուցիչների համար, որ տեսնելով, թե ոնց ենք մրսում, մեզ հավաքում էին վառարանի շուրջն ու էդպես էին դաս անում․․․

Մնացինք, որ այսօր ունենանք 24 տարեկան անկախ Հայաստան, հայոց միջնաբերդ Քարվաճառ, Արցախի կյանքի ճանապարհ Քաշաթաղ, մնացինք, որ ունենանք ազատագրված հողում ծնված մանուկներ, Դադիվանքում մկրտվող երեխաներ, մնացինք, որ Շուշիի Ամենափրկիչում մոմ վառող լինի, որ սարերը մեր չմնան անտեր։ Մնացինք, որ Վարդանի ու Մոնթեի, Պետոյի ու Թաթուլի, Գագոյի ու Կարոտի ձեռք բերած անկախությունը չմնա անտեր։ Ու անտեր չի՛։

Ի՞նչ իմանաս՝ միգուցե Հայկի ու բազմաթիվ հայկերի երեխաներ մի օր կգան՝ տեր կանգնելու իրենց անկախությանը․․․

Ռեմբրանդտը մահացավ միայնության մեջ` իր գործերը թողնելով միլիոնավոր մարդկանց

Ռեմբրանդտը վախճանվեց 1669 թվականի հոկտեմբերի 8-ին, մենակության մեջ, մոռացված, թողնելով ձեղնահարկի իր կիսախավար սենյակում մի քանի կտավ, վրձիններ, ներկեր:

Սակայն, հակառակ նրա անձնական կյանքի ողբերգական վախճանին, հակառակ իր ժամանակի արիստոկրատացած բուրժուազիայի` դեպի նրա արվեստը ցուցաբերած բացասական վերաբերմունքին, այնուամենայնիվ, նրա նշանակությունը համաշխարհային արվեստում հսկայական է: Նա թողել է երեք հազարից ավելի աշխատանք, որոնք վաղուց ի վեր մտել են դասական արվեստի ոսկե ֆոնդը:

Իր հանճարով վեր խոյանալով 17-րդ դարի հոլանդական բուրժուական արվեստի սահմանափակ, նեղ շրջանակներից, իր դեմոկրատական արվեստով հակադրվելով արիստոկրատական արվեստին, նա թեպետ մերժվեց բուրժուազիայի կողմից, բայց մնաց պատմության մեջ որպես ոչ միայն Հոլանդիայի, այլեւ համաշխարհային արվեստի լավագույն դասականը:

Ռեմբրանտը մտել է ընդհանուր արվեստի պատմության մեջ որպես մեծագույն դրամատիկական հանճար, որպես իր եւ նախորդ ժամանակների ամենադեմոկրատ ռեալիստ նկարիչը, որի ռեալիզմն իր լայնատարած կենսունակ արմատներով տարածվում է մինչեւ 20-րդ դարը: Ռեմբրանդտի արվեստն իսկական լայն գնահատում է ստացել միայն 19-րդ դարից: Այսօր նրա անմահ արվեստի հմայքը տարածվել է ամբողջ աշխարհում` բարձր գնահատման արժանանալով առաջավոր մարդկության կողմից: Իսկ նրա գնահատության լավագույն գրավականն այն արժանահատույց վերաբերմունքն է, որը ցույց տվեց Խաղաղության Համաշխարհային Խորհուրդը 1956 թվականի հուլիսի 15-ին ամբողջ աշխարհում` մեծ հանդիսավորությամբ նշելով հանճարեղ նկարիչ-հումանիստի ծննդյան 350-ամյակը: Առաջավոր մարդկությունը դեռ երկար դարեր, քանի գոյություն ունեն Ռեմբրանդտի անմահ ստեղծագործությունները, բարձր է գնահատելու եւ սովորելու դրանցից` որպես համաշխարհային արվեստի գլուխգործոցներ:

Ե. Մարտիկյան, «Ռեմբրանդտ», Երեւան, 1959, էջ 60