Սենյակս. այստեղ իմ մանկության աչքերն են

Սենյակս, իմ սենյակը…մի ամբողջ կյանք է ամփոփված իմ հարազատ ու փոքրիկ այս սենյակում, որտեղ արդեն մի քանի տարի է` տարվա մեջ մի քանի օր եմ անցկացնում: Տարվա մեջ որքան  էլ չգամ սենյակս, տարին այստեղ եմ ամփոփում:

Այստեղ մանկությունս է ամփոփված ու պատանեկությունս, այստեղ հույսերս են ամփոփված ու հուսահատություններս, մանկական անմեղ ծիծաղս ու առաջին արցունքներս:

Սենյակս, հարազատս….պատերին դեռ պատանեկության տարիներին փակցրած լուսանկարների հետքերն են մնացել, չնայած մամաս բոլորն էլ պոկել է, հատկապես իմ տեղափոխվելուց հետո: Դարակներում ինչ ասես, որ չկա: Դպրոցական հնամաշ գրքեր, բացիկներ ամենատարբեր մարդկանցից, ովքեր մի օր թանկ ու կարեւոր են եղել, իսկ այսօր, թող ներեն ինձ, բայց չեմ էլ հիշում իրենց դեմքերը: Փոքրիկ թղթի կտորներ, որոնց վրայի գրածն ինձ համար թանկ է, բայց արդեն անհասկանալի…

Սենյակիս պատերն անգամ իմաստ ունեն, սենյակիս դասավորությունը, սենյակիս շունչը…Այս նույն գրասեղանիս, որի վրա հիմա նեթբուքով եմ գրում-կարդում,տասը տարի առաջ բնագիտություն, քիմիա, աշխարհագրություն եմ սովորել ու չեմ էլ իմացել, որ աշխարհում կա համացանց, ես էլ մի օր բլոգ կունենամ, այն էլ ոչ թե մի, այլ երկու հատ…

Սեղանիս դեռ փոքրիկ լուսամփոփ կա, որը մի ժամանակ սիրում էի միշտ վառ պահել, քանի որ «լուսամփոփի լույսը գրասեղանիս գծում էր սիրելի դիմագծեր», որոնք ես այնքան էի կարոտում: Այսօր այս լուսամփոփն անգործ է…

Սենյակս, փոքրիկ, հարազատ, ամփոփ սենյակս: Ուր էլ գնամ, ինչ էլ անեմ, երբ մի օր հետ եմ գալիս սենյակս, այն ինձ հիշեցնում է, որ անկախ ամեն ինչից ես մի ժամանակ մի փոքրիկ աղջիկ եմ եղել..հիշեցնում է, որ ժամերով փակվել եմ այստեղ ու գիրք եմ կարդացել, ամբողջ գիշերներ չեմ քնել ու գիրք եմ կարդացել…

Փոքրիկ գրապահարանս, որտեղ գրքերը դասավորված են ոչ թե ըստ կազմերի գույնի, այլ ըստ թեմատիկայի: Գրքերիս մակագրությունները. այսօր լավ օր էր, ես գիրք գնեցի, այսօր նոր դպրոցում առաջին անգամ «5» եմ ստացել…իսկ հանրագիտարանի 12 հատորներից յուրաքանչյուրի վրա հատ-հատ ստորագրել եմ շատ մեծ հպարտությամբ. դա ինձ իմ աչքին կարեւոր էր դարձնում…J

Սենյակս, հուշերս, մանկությունս…

Հարազատ սենյակս…. տարին այստեղ ամփոփելը ճիշտ է: Այստեղ խղճին հնարավոր չէ խաբել, այստեղ իմ մանկության աչքերն են… 

Ցտեսություն 2011, բարի գալուստ 2012

 Շուտով տարին վերջանում է: Կարիք զգացի ամփոփելու տարին: Չնայած ես մտածում եմ, որ այս տարին ավարտվեց, մյուսն սկսվեց, դրանից իմ կյանքում փուլ չի փոխվում, քանի որ կյանքի փուլ կարող է փոխվել տարվա սկզբին կամ էլ վերջում նույնպես: Բայց ամեն դեպքում, տարվա վերջը ամփոփում է պահանջում:

Այս տարին լիքն էր ու լուսավոր: Այս տարին հնարավորությունների տարի էր: Այս տարի ես փոխվեցի, եղա ավելի բաց, փորձող, համարձակ: Այս տարին ինձ բավականին շատ դասընթացներ ու նոր ծանոթներ տվեց, նոր գիտելիքներ ու փորձ: Այս տարի երկու անգամ եղա Արցախում. ընտիր էր: Առաջին անգամ գնացի Ստեփանակերտ-Շուշի-Գանձասար, իսկ հաջորդ անգամ եղա Հայաստանի չքնաղագույն վայրում` Քարվաճառում…

Այս տարին ինձ տվեց ամենակարեւորը, առանց որի մնացած էլ ոչինչ պետք չէր ու կարեւոր չէր. այս տարին ինձ սեր տվեց…Իսկ այս հրաշագործ սերն էլ իր հետ բերեց հավատ, երազանք, հույսJ

Ամեն օրը լավն էր, լիքը ու նոր. լի սիրով, սպասումով, ցավով, մի խոսքով, կյանքով:

Այս տարի մի շատ ցավոտ, շաաաաատ-շաաաաաատ ցավոց հրաժեշտ տվեցի: Իմ Փիսիկը, իմ շատ քիչ ամենահարազատ մարդկանցից մեկը գնաց շատ հեռու: Սա իսկապես շատ ծանր ու ցավոտ բաժանում էր, այնքան, որ երբեք էլ չեմ հաշտվիL

Այս տարվա մեջ ինքս շատ փոխվեցի, մեծացա, նպատակներս հստակ դարձան ու սկսեցի աշխատել դրանց ուղղությամբ: Որոշ ձեռքբերումներ ունեցա թատրոնի մասին նյութերիս հրապարակման մեջ, որոնք պետք է անպայման զարգացնեմ 2012-ին:

2012-ին ցանկանում եմ, որ կյանքիս գույներն ավելի շատ լինեն, ես ավելի լավ ու ավելի շատ ստեղծագործեմ, վերջապես կողմնորոշվեմ թատերագիտությանս հարցում…Ցանկանում եմ, որ ավելի լավ գրքեր կարդամ, որ ավելի լավ ներկայացումներ դիտեմ, որ իմ շրջապատի մարդիկ ավելի գնահատված ու հանգիստ, ներդաշնակ լինեն, թեկուզ միայն իրենք իրենց հետ…

Ուզում եմ, որ Ամանորն ամեն ոք անց կացնի իր ուզած ձեւով. մեկն ընտանիքի հետ թող լինի, մեկը` մենակ…ով ինչպես կուզի: Թող Ամանորի հրաշքին հավատան ամենքը` ամենքն իր ձեւով:

Թող զինվորները խաղաղ ծառայեն, պատվով ծառայեն, թող հիվանդներն առողջանան, թող փնտրողները գտնեն, իսկ չփնտրողներն սկսեն փնտրել…..

Շնորհավոր Ամանոր եւ Սբ. Ծնունդ: J

Ապրելու կերպի մասին

Դեկտեմբերի 20-25 «Համազգային» թատրոնում տեղի է ունենում Իտալական ֆիլմերի փառատոն. ցուցադրվում են իտալալեզու ֆիլմեր` անգլերեն սուբտիտրերով: Փառատոնը կազմակերպվում է Հայաստանում Իտալիայի դեսպանատան եւ «Համազգային» թատրոնի կողմից: «Համազգային» թատրոնն էլ եմ շատ սիրում, ֆիլմեր էլJ Այսօր փառատոնի շրջանակներում դիտեցի «Եթե ես քո տեղը լինեի» (ռեժ. Ջուլիո Մանֆրոդոնիա) ֆիլմը:

Իմ կյանքում ոչ մի բան հենց էնպես չի լինում: Իմ ամեն դիտած ֆիլմ, կտավ, լսած երգ, կարդացած միտք, գիրք իմ որեւէ հարցի պատասխան է, եւ ես այն տեսնում եմ, լսում եմ ճիշտ ժամանակին:

Այս ֆիլմը երեք մարդու մասին էր: Նրանցից մեկը ռոք երգիչ է, կյանքն անց է կացնում բարերում երգելով եւ երազում է շատ փողի մասին, երկրորդը շատ հարուստ մի մարդ է, ով մեքենա է դարձել, ռոբոտ, միայն փող է աշխատում, ընտանիքը լքել է նրան, եւ նա հոգնել է իր կյանքից: Երրորդն ընտանիքի հայր է, կին ունի, երկու երեխա, սակայն նրան թվում է, թե իրեն պակասում է ազատությունը: Այս երեքն իրար պատմում են իրենց պրոբլեմները, եւ մեկի պրոբլեմը մյուսի համար աննշան բան է թվում. եթե ես քո տեղը լինեի, ասում են նրանք իրար ու հանկարծ երկնքում աստղերը տեղափոխվում են: Այս երեքը փոխվում են տեղերով ու ստանում են իրենց երազածը. երգիչն ընդունում է հարուստ գործարարի կերպարը, հարուստ գործարարը կին ու երկու երեխա է ձեռք բերում, իսկ ընտանիքի հայրն ստանում է այնքան ցանկալի ազատությունը:

Ֆիլմը մանրամասն չպատմեմ, բայց ասեմ, որ առաջին մի քանի օրը այս երեքն էլ ոգեւորված են լինում իրենց նոր դերերով ու լավագույնն են իրենց դրսեւորում: Հետո վեր են բարձրանում նրանց բնավորության գծերը: Գործարարն սկսում է ռոբոտի նման աշխատել ու այս մի ընտանիքն էլ է հրաժարվում իրենից, երգիչը քամուն է տալիս իրեն բաժին հասած ամբողջ կարողությունը ռոք համերգների կազմակերպման եւ սիրած աղջկան նվերներ անելու վրա: Իսկ ընտանիքի խեղճ հայրը չի կարողանում առանց իր ընտանիքի ու վերադառնում է ընտանիքի գիրկը. կինն արդեն բաժանվել էր գործարար-մեխանիզմից:

Ի վերջո, յուրաքանչուրն այս երեքից վերադառնում է իր նախորդ կյանքին. նրանց երազանքներն այն չէին, ինչ իրենք երազում էին….

Այս երեքին տրվեց հնարավորություն` ապրել իրենց երազած կյանքը, բայց նրանք չցանկացան, քանի որ նրանք այդ չէին երազում: Իհարկե, սա միայն մի ռեժիսորի կարծիք է, ոչ թե վերին անբեկանելի ճշմարտություն:

Կյանքն ապրելու շատ կերպեր կան, ու սեփական ուղին գտնելը երբեմն դժվար է: Հաճախ թվում է, թե մի ճանապարհը, մի դերը, մի ձեւը բավական չէ, քանի որ դու «բազմազան ես, հակասում ես քեզ ու բազմություններ ես պարունակում»: Դա, իհարկե, հրաշալի է, ինչպես կասեր Ուիթմենը, բայց ես հավատում եմ, որ սեփական ուղին կա. պետք է այն գտնել ու եթե ոչ երջանիկ, ապա գոնե բավարարված ապրել:   

Փոքրիկ Վաչիկը մեծանում է իր մայրիկի հետ` շնորհիվ բարի ու սրտացավ մարդկանց

«168 ժամ» պարբերականի նոյեմբերի 8-ի համարում լույս տեսավ Լուսինե Ստեփանյանի «Մամա ջան, ախր երեխան մեղավոր չի իմ սխալի համար, ինչ ասես` կանեմ, մենակ թե երեխուս չտանես մանկատուն»,-աղերսում էր 4 ամսական երեխայի մայրը» վերնագրով նյութը, որը պատմում էր մանկահասակ մի աղջկա ու իր նորածին երեխայի ծանր պատմությունը:

 Նշված նյութին ընթերցողը ցանկության դեպքում կարող է ծանոթանալ «168 ժամ»-ի կայքում:  

  

 

Արմինեի մայրը` տիկին Հասմիկը, 17-ամյա աղջկան հետ էր բերել իր մոտ` փրկելով նրան հարբեցող ամուսնու հարվածներից: 17-ամյա աղջիկը, սակայն, միայնակ չի վերադարձել. նրա հետ է իր 5 ամսական որդին` Վաչագանը: Սկզբից նրանց դրությունն անտանելի ծանր էր: Տիկին Հասմիկը ցանկանում էր փոքրիկին հանձնել մանկատուն, քանի որ Վարդաշենի հանրակացարանի նկուղային հարկում փոքրիկին պահելն ուղղակի անհնար էր թվում: Չկար մահճակալ, չկար վառարան, չկար հագուստ, չկար կեր` երեխայի համար, չկար հավատ: Այդ ժամանակ տիկին Հասմիկի համար միակ խելամիտ լուծումը փոքրիկին մանկատուն հանձնելն էր. նա դա ցանկանում էր անել առաջինը հենց Վաչիկի համար: Սակայն Արմինեն դեմ էր. մայրական բնազդով նա չէր կարող համաձայնել բալիկից բաժանվելուն:

Դեկտեմբերի 4-ին այցելեցինք նրանց. շատ բան էր փոխվել: Լուսինե Ստեփանյանի հրապարակած նյութից հետո շատ մարդիկ արձագանքնեցին: Ինչպես պատմեց տիկին Հասմիկը, շատ մարդիկ են իրենց այցելել. «Ինչ որ այստեղ տեսնում ես, օգնություն  է, ոչ մի բան չունեինք: Մահճակալ են բերել, վառարան են բերել, փոքրիկի համար` շատ շորեր: Կեր էլ կա հիմա բավականին», նշեց նա:

Նյութի հրապարակման հենց հաջորդ օրը մի խումբ ակտիվ երիտասարդներ շորեր ու գումար հավաքեցին ու այցելեցին երեխային: «Հետո տարբեր կազմակերպություններից եկան, չնայած կազմակերպությունների անվանումները չեմ հիշում, բայց հիշում եմ մարդկանց անունները` Արամ, Էմմա, Տաթեւիկ…», երախտագիտությամբ նշեց տիկին Հասմիկը:    

Բայց որ ամենակարեւորն է, այս մարդկանց մոտ վերականգնվել է հավատը, հավատը ապագայի, կյանքի նկատմամբ:

«Արմինեն անպայման պիտի աշխատի, պիտի սովորի ինքն իր երեխային պահել, ինքն իր գլխի ճարը տեսնել», նշեց տիկին Հասմիկը:

Բալիկին մանկատուն հանձնելու մասին այս անգամ արդեն խոսք չկար: Մայր ու աղջիկ իրար լրացնելով պատմում էին, թե ինչպես են խնամում փոքրիկին, ինչպես են լողացնում, ու փոքրիկն ինչպես է խաղում, ծիծաղում…

Հանրակացարանային սենյակում մայր ու աղջիկ արդեն փորձում են ամեն ինչ կարգավորել: Իրենց հարեւանն եկել, մի թեթեւ վերանորոգել է սենյակը, պատերը մաքուր սպիտակ է ներկել: «Դե տանը երեխա կա, պիտի անենք», ասում է տատիկը:

Բավականին օգնություն են ստացել. հիմա իրենց միայն մի պահարան է անհրաժեշտ, քանի որ իրերը գետնին են դրված, մեկ էլ հեռուստացույց չունեն: «Եթե որեւէ մեկը ցանկանար ու հնարավորություն ունենար մեզ այդ հարցում էլ օգներ, արդեն լրիվ նորմալ կկահավորեինք սենյակն ու մարդավարի կապրեինք: Արմինեն էլ անպայման պիտի աշխատի», կրկնում էր տիկին Հասմիկը:

Նա շատ բան է տեսել կյանքում, ծանր օրեր շատ են եղել, ինքն էլ մեծ չարչարանքով է պահել-մեծացրել իր աղջկան: «Բայց դե կյանք է, ամեն ինչ էլ պատահում է: Ի՞նչ անեմ, որ երեխաս սխալվել է, ինքը երեխա` երեխա է ունեցել»:

Արմինեն իրոք դեռ ինքն է երեխա: 16 տարեկանում փախել է իրենից շատ մեծ տղամարդու հետ, ով, պարզվել է, հարբեցող է եղել, ծեծել է Արմինեին ու նրան պահել թշվառության մեջ: Արմինեն ինքն էլ լավ չի հասկանում, թե ինչ է նշանակում երեխա ունենալ: «Ինձ թվում էր, թե ինքը պետք ա մենակ ուտի ու քնի», միամիտ ասում է նա: Երեխային պահում ու խնամում է տիկին Հասմիկը:

Նա հավատում է, որ փոքրիկ Վաչիկը կմեծանա ու իրենց թեւ ու թիկունք կլինի, իրենց չարչարանքների արդյունքն իրենք կտեսնեն:

Նա շնորհակալ է բոլոր բարի մարդկանց, որ իրենց ձեռք մեկնեցին, ու իրենք զգացին, որ մենակ չեն իրենց խնդիրների ու դժվարությունների հետ:

«Վաչիկի շորերի համար մի հատ էլ պահարան ունենանք, ամեն ինչ գեղեցիկ կդասավորեմ», ասում է Արմինեն` մանկական ժպիտը պայծառ, սիրուն դեմքին:

Հավատանք, որ բարի մարդիկ կամ էլ Ձմեռ պապիկը փոքրիկ Վաչիկին մի պահարան էլ կնվիրեն, տատիկին էլ` մի հեռուսատացույց…Իսկ Արմինեն կսկսի աշխատել, ու փոքրիկ Վաչիկը վաղը կդառնա մեր երկրի լավ քաղաքացի` բոլորիս օգնությամբ:

Թամարա Գրիգորյան

Հ.Գ. Այս նյութն ուղարկեցի «168»  ժամի խմբագրություն, մեկ ամբողջ օր չպատասխանեցին: Ես էլ այստեղ եմ տեղադրում: Ըստ էության, սա նրանց աշխատանքի արդյունքն էր, բայց մարդկանց դա կարծես թե այնքան էլ չհետաքրքրեց ու չհուզեց:

Ձմեռ պապի, ուրեմն լսի….

Այսօր Ձմեռ պապիին նամակ գրելու օրն է, իսկ այս օրը գրեթե ավարտվում է: Քիչ էր մնում` չհասցնեի… հետո ամբողջ տարի ո՞նց էի սպասելու Ձմեռ պապիկի նվերներին, եթե այսօր չգրեի նրան: Բայց դե լավ է, հասցրիJ

Ձմեռ պապիկ ջան, խնդրում եմ, այս տարի ինձ համար շատ-շատ ժպիտներ կբերես, որ այս տարին լուսավոր անցնի: Ցանկանում եմ, որ եկող տարին ներդաշնակ ու սիրուն անցնի, որ ես ամբողջ տարի սեր ու ջերմություն զգամ, որ ես միշտ շրջապատված լինեմ իմ սիրելի մարդկանցով:

Ձմեռ պապ ջան, ես ցանկանում եմ, որ իմ հարազատներին առողջություն ու հաջողություն բերես, որ ես էլ իրենց հետ ու իրենցով ուրախ լինեմ:

Խնդրում եմ ինձ շատ համբերություն տաս ու շատ ուժ` աշխատելու, իմ նպատակներին հասնելու, ուզում եմ, որ ինձ ուժ տաս` նպատակ ունենալու: Ուզում եմ, որ ինձ թատերագիտական լավ գրքեր տաս, որ ես կարդամ ու վերլուծեմ, հոդվածներ գրեմ….

Մեզ բոլորիս ցանկանում եմ լավ ներկայացումներ, լավ գրքերի շնորհանդեսներ, քիչ սերիալներ, դասական որակյալ համերգներ, շատ ծառատունկ, քիչ ծառահատում…

Շատ եմ ցանկանում, որ իմ սիրելի, անգին, աննման հրեշտակը միշտ իմ կողքին լինի ու իր սիրուն աչքերով ու ժպիտով միշտ ինձ ուժ տա ու երջանկություն…

Վաաայյյ, այս ինչքան հոգեւոր ցանկություններ…Ձմեռ պապ ջան, մի հատ էլ նյութական ցանկություն ունեմ: Ցանկանում եմ` ինձ համար մի հատ մեծ ու փափուկ բարձ բերես, որ հանգիստ ու անուշ քնեմ այդ բարձի հետ:

Սպասում եմ քեզ, սիրելի Ձմեռ պապ, քեզ բարի ճանապարհ, բարով հասնես ինձ J

Ես աղջիկ եմ, ես ապրում եմ Հայաստանում, ես սիրված եմ ու պաշտպանված

Երբ ես ծնվել եմ, հայրիկս շատ-շատ է ուրախացել: Դե, բնական է, իր առաջին բալիկն էր ծնվել, բայց որ ամենակարեւորն է, աղջիկ էր ծնվել: Հայրիկս երազել է հենց աղջիկ ունենալ: Եղբորս ծնվելուց հետո էլ երբեւէ չեմ զգացել տղայի հանդեպ գերակայության` հայ ընտանիքի մասին տարածված կարծիքը: Միշտ արել եմ այն, ինչ ցանկացել եմ, քանի որ, պապայիս ասած` ինքը համոզված էր, որ իր աղջիկը սխալ բան չի անի: Մեծացել եմ ազատ, առանց որեւէ ճնշման, ինձ երբեք չի արգելվել որեւէ բան` պատճառաբանելով, թե ես աղջիկ եմ: Եթե ինչ-որ բան սահմանափակվել է, դրա պատճառներն ուրիշ են եղել:

Պատանեկան տարիներիս հազար մասնագիտություն եմ ընտրել իմ համար, ու երբեւէ ինձ չեն ասել` աղջիկ ես, դա քո գործը չի: Ի վերջո որոշեցի լրագրող դառնալ, քանի որ դպրոցական տարիներին շատ էի սիրում ֆուտբոլ ու ֆուտբոլիստ Ռոնալդինիոյին. երազում էի սպորտային մեկնաբան դառնալ ու հանդիպել նրան: Ընտանիքս կարծում էր, որ ես բավականին խելացի եմ ու ավելի լուրջ մասնագիտության եմ արժանի (սա նրանց կարծիքն է J երբեք նկատի չունեմ, թե սպորտային մեկնաբանները պակաս խելացի են): Այդպես կարծելով հանդերձ` երբեք չբռնացան իմ որոշմանը` թողնել Վանաձորը, գալ Երեւանում մենակ ապրել ու սովորել իմ երազած լրագությունը (չնայած շատ արագ հասկացա, որ լրագրության մեջ ավելի գրավիչ բաներ կան ու սպորտային լրագրությունն ինձ իրականում չի հետաքրքրում):

Ընտանիքիցս ստանալով այսպիսի առողջ  մոտեցում` միշտ հպարտ եմ, որ աղջիկ եմ, ու փոքրուց էլ միշտ կարծել եմ, որ աղջիկը որոշակի վերաբերմունք պետք է ստանա տղայի կողմից:

Երբ պապայիս հետ երթուղայինով որեւէ տեղ էինք գնում, ձեռքս բռնում էր, որ բարձրանամ, հետո օգնում էր, որ իջնեմ: Նա ինձ օգնում էր ոչ թե որ ես երեխա էի ու ինձ օգնել էր պետք, այլ քանի որ ես աղջիկ եմ: Ու ես դա զգում էի:

Հետո արդեն եղբորս ես սովորեցրի, որ դուռը պիտի բացի, որ ես անցնեմ, հետո ինքը եւ այլն:

Վերջերս բավականին հաճախ հանդիպում եմ «վերջ տանք կնոջ հանդեպ բռնությանը», «պաշտպանենք կանանց իրավունքները» եւ այլ նմանատիպ արտահայտությունների: Նախ սա ինձ տարօրինակ թվաց, հետո սկսեցի մտածել այս հարցի շուրջ: Մտածեցի ու հասկացա մի պարզ բան. կինը պիտի հարգի ինքն իրեն: Դրանից հետո ցանկացած, անգամ ամենավայրի տղամարդը կհարգի նրան:

Իմ սիրելին ինձ վերաբերում է այնպես, ինչպես պետք է վերաբերել աղջկան. նուրբ, ուշադիր, հոգատար, պատասխանատվությամբ: Իհարկե, դա նրանից է, որ ինքը դաստիարակված է, իր ընտանքիում եւս տեսել է կնոջ հանդեպ ճիշտ վերաբերմունք, արժեքներ ունի, խելացի է ու կիրթ: Բայց եթե նա այդպիսին չլիներ, պարզապես չէր լինի իմ կողքին, քանի որ ես երբեք չէի հանդուրժի անհարգալից վերաբերմունք իմ հանդեպ. ես այդպես եմ դաստիարակվել ու մեծացել:

Կին-տղամարդ իրավահավասարության համար ՀՀ-ում պայքարել պետք չի. օրենքի առաջ հավասար են հռչակված ամենքը: Կանանց իրավունքների պաշտպանության զանազան կենտրոններով հնարավոր չի կնոջը երջանիկ դարձնել ու ստիպել ամուսնուն, որ սիրի կնոջը: Հայ հասարակության մեջ կինը միշտ էլ հարգված է եղել, մայրը` աստվածացված: Հիշենք իրավացիորեն մեր ծննդյան վկայական հանդիսացող «Սասնա ծռեր» էպոսից հայտնի տողը. «Առյուծն առյուծ է. էգ լինի, թե որձ»:  

Ինչպես շատ հայկական արժեքներ, այս մեկը եւս այսօր խաթարված է: Կան կանայք, ովքեր այսօր արժանանում են վատ վերաբերմունքի, կան տղամարդիկ, որ չեն գիտակցում իրենց մեծագույն շնորհն ու դերը` օգնել ու պաշտպանել կնոջը, հենարան լինել նրա համար: Եւ այս խնդիրը լուծման կարիք ունի: Սրա համար պետք է բարձրացնել հասարակության կրթվածության մակարդակը: Հենց որ կինը իմանա, գիտակցի, հասկանա, զգա, որ իրեն չի կարելի խփել, իրեն ոչ մի տղամարդ չի խփի: Հենց որ տղամարդը հասկանա, որ կնոջը սիրելը, երջանկացնելը, պաշտպանելը իր մեծագույն երջանկության գրավականն է, այդպես էլ կանի…. 

Ի վերջո, կնոջ մասին լավագույն խոսքերից մեկը Վ. Բրյուսովինն է. “Ты женщина, и этим ты права”. 

Մենք դեռ սիրու՞մ ենք գիրք

Այսօր ցերեկվանից տրամադրությունս բարձրացավ: Աշխատանքիս վայրում անընդհատ նայում էի սեղանիս դրած նոր, սիրուն կազմով, «ախորժալի» գրքին ու տրամադրությունս բարձրանում էր: Այսօր ՆՓԱԿ-ում գրքի շնորհանդեսի էի գնացել. գրական տարեգիրք, «Մուգ կապույտ, վառ կարմիր…» ժողովածուում ամփոփված են 13 երիտասարդ գրողների աշխատանքներ: 

Շատ ուրախացա, որ նոր գիրք ունեցա, այն էլ` ժամանակակից գրողների գործեր: Շատ հետաքրքիր է կարդալ քո հետ նույն ժամանակում ապրող, նույն խնդիրները տեսնող, համարյա նույն տարիքի մարդկանց գրածը, տեսնել նրանց աշխարհայացը, հասկանալ նրանց:

Բավական երկար ժամանակ է, որ որոշել եմ մշակութային միջոցառում գնալիս այլեւս չնայել, թե որքան մարդ է եկել միջոցառմանը, ով է եկել, ով չի եկել, այլ ուղղակի հանգիստ վայելել ներկայացումը, համերգը, շնորհանդեսը: Բայց դե չի լինում ախր: Գնացել եմ գրքի շնորհանդեսին, ներկայացվում են երիտասարդ գրողների գործեր, ու գրեթե չկան երիտասարդ բանասերներ, արվեստաբաններ, գրականագետներ, գրողներ: Հետաքրքիր չի՞, մեկ է, թե ինչ է տպագրվում, իրենց ծանոթ գրողի գործը չկար, չեն եկել….Չգիտեմ, իրոք չգիտեմ: Միգուցե պետք չի, որ գային, ես եմ սխալ: Չգիտեմ…

Հա, կարելի է գիրքը հետո ձեռք բերել, կարդալ, համացանցում գտնել: Բայց մի ժամանակ գրողները հավաքվել են, քննարկել, քննադատել միմյանց գրածները, այդպիսի հաճելի բաներ արել: 

Երեւի դա արդեն ակտուալ չի:

Սիրել եմ մի ձեւով. իմ ձեւով

Կյանքումս ամենակարեւորը միշտ էլ սերն է եղել: Սիրել եմ միայն մի ձեւով. անմնացորդ, ամբողջական, կրքով, կյանքով, արյունով, մինչեւ վերջ, ամեն բջիջով, սիրել եմ մի ձեւով` իմ ձեւով: Ու այսպես սիրել եմ ամենասիրելիներին. ամենասիրելիիս, մամայիս, պապայիս, եղբորս, մի երկու ուրիշ հարազատ մարդկանց, հայրենիքս, քաղաքս, գրքերս…

Սիրել եմ խանդոտ, մինչեւ վերջ, այրվելով, մոխրանալով ու վերակենդանանլով, սիրել եմ ցավոտ, տառապագին, արտասուքի ծովով, խեղդվելով…

Գիտեմ, թե ինչ է ցավացնող, սպանող, կուլ տվող սերը…լավ գիտեմ, ցավից ճչալու չափ լավ: Այդ ցավեցնողն իմ կեսը խլեց, վերածեց արտասուքի ու խմեց, խմեց, խմեց… Ու չէի հավատում, թե որն է երջանիկ սերը, ու համոզված էի` չկա: Չէի տեսել, չէի հավատում:

Ու մի օր տեսա… ավելին, մի օր երջանիկ, այսինքն, իսկական սերն եկավ, գրկեց, պոկեց ինձ ցավի ճիրաններից ու տարավ…. 

Ու այդ ժամանակ ես հասկացա, թե որն է սերը: Այն, որ, այն, որ……այն, որ չի բացատրվում, այն որ բառերի մեջ չի տեղավորվում, այն որ սիրտդ ճաքում է ուրախությունից, այն, որ արեւին ներս ես թողնում, գալիս-լցվում է մեջդ, ապրեցնում է քեզ:

Ու ապրում եմ այդպես երջանիկ, հավատով լի, ապագային հավատալով արդեն որոշ ժամանակ: Ու չէի կարողանում գրել սրա մասին, քանի որ երջանկությունը բառերի մեջ չի տեղավորվում, քանի որ երջանկության մասին կարելի է ճչալ, թռչկոտել, գրկել, համբուրել, արարել, ապրել…..բայց ոչ գրել, բայց ոչ խոսել….ամենաերջանիկը թաքնվում է մեջդ, ու դու ուղղակի երջանիկ ես:

Իսկ այսօր ես ցավ զգացի, ցավ զգացի վախից, վախ` կորցնելու….արեւ կորցնելու, կյանքս կորցնելու….Էն, որ աչքերդ արցունքոտվում են անկախ նրանից, թե դու ուր ես, էն, որ անզուսպ հեկեկում ես, այլապես կխեղդվես, էն, որ սիրտդ դողում է, ու դու անզոր ես, էն, որ հոգեւոր ցավը հասնում է մարմնիդ ու կենսական օրգաններդ են խաթարվում, էն, որ մահն ես զգում մեջդ, էն, որ անզոր ես, ու սիրտդ ճաքում է անզորությունից….էն, որ սպանող ու կյանք տվող զգացմունք է, էն, որ հիշեցնում է,  որ քո սիրտը չի քարացել հիմարիկ, որ դու ՍԻՐՈւՄ ԵՍ, որ դու վախենում ես կորցնել, որ դու ուղղակի մարդ ես, որ ԱՊՐՈւՄ ԵՍ……

Ձոն իմ մանկությանը, իմ գրքերին ու իմ երազանքներին

Երբ փոքր էի ու իմանում էի, որ մեր բակից ինչ-որ աղջիկ ամուսնացել է, մի տեսակ անբացատրելի զգացմունք էի ունենում, որ այդ աղջկա կյանքն ավարտվեց, վերջ: Չէի հասկանում, թե դա ինչ զգացողություն է, հիմա էլ չեմ կարողանում լավ բացատրել:

«Դե վերջ, ամուսնացավ, հիմա ամբողջ կյանքում ապրելու է այդ նույն տանը, ամեն օր նույն խանութն է գնալու, դե մի երեխա էլ կունենա, հաստատ վերջ…», այն ժամանակ մտածում էի ես: 

Ու իհարկե, ես այդ ձեւաչափի մեջ տեղավորվել չէի կարող: Ես երբեք մեր բակում կամ կողքի բակում չէի կարող ամուսնանալ, չէի կարող կյանքս տեղավորել մի նեղ, սեղմող ֆորմատում ու այդպես հանգիստ ու գծագրված ապրել:

 «Հենց դրա համար էլ ես լրագրող կդառնամ: Կգնամ հազար ու մի տեղ, տարբեր մարդկանց հետ կշփվեմ»:

Կարեւորը դա էր. շատ տեղեր կգնամ, միշտ նույն տեղում չեմ լինի, ազատ կլինեմ:

Փոքր ժամանակ ամեն ինչ լավ չէի հասկանում, իրերն իրենց անուններով չգիտեի, բայց ամեն ինչ շատ լավ զգում էի: Առավել քան լավ:

Մի որոշ ժամանակ անց արդեն ավելի լավ հասկացա, թե ինչու եմ ընտրել լրագրողի մասնագիտությունը. ես հավատում էի, որ ես կարող եմ ինչ-որ բան փոխել: Լրագրողի մասնագիտությունը ընտրելով` ներքին համոզում ունեի, որ փնտրող բնավորությանս հագուրդ կտամ….

Հիմա որ հետ եմ նայում, մեկ-մեկ զարմանում էլ եմ, թե այդքան ֆանտազիա ու գունավոր պատկերացումներ ինձ որտեղի՞ց էին այդ մութ ու ցուրտ տարիներին: Թերեւս գրքերից: Դպրոցական տարիներին կարդում էի շատ, ուղղակի չէի կարդում, գրքերն ուտում էի, կուլ էի տալիս: Վառ պատկերները մնում էին գլխումս, սիրում էի նրանց, ատում էի, օրինակ էի վերցնում, փորձում էի նրանց նման ինչ-որ բաներ անել: Արտասահմանյան ու հայ գրականություն, պատմական ու արկածային, սիրային ու դետեկտիվ, գիտաֆանտաստիկ ու ուղղակի մարդկային պատմություններ ամեն օր լցվում էին գլուխս: Հիշում եմ, որ դպրոցում ցանկանում էի դասերս շուտ վերջանային ու վազեի տուն, որ “Ջեյն Էյր”ը շարունակեմ կարդալ, ինձ թվում էր, թե նա տանն ինձ է սպասում, որ գնամ ու խոսենք իրար հետ:

Մի երկար ժամանակաշրջան պատանեկան տարիներիս ամենասիրելին Ջեկ Լոնդոնն էր: Նրա կերտած Մարտին Իդենն իմ իդեալն էր, ուզում էի այդ տղայի նման ինքնուրույն ամեն ինչի հասնել… Երբ պատմում էի գրքի մասին ու լսողները չէին համաձայնում Իդենի ինքնասպանության հետ, ես կրքոտ պաշտպանում էի այդ գաղափարը.”Ախր նա էլ կյանքում անելիք չուներ: Նա ամեն ինչ ստացել էր…” Իբր ես հասկանում էի, թե ինչ է նշանակում “կյանքում այլեւս ոչինչ չունենալ”, կամ էլ “ամեն ինչ ստացած լինել”… Նախանձ էի, իմ գրքերը չէի տալիս, որ ուրիշները կարդան, խանդում էի:

“Վիկինգների արշավանքը”, “Խորհրդավոր կղզին”, “Անգլուխ ձիավորը”, “Մոնթեսումայի դուստրը” գալիս իրենց ֆանտաստիկ պատկերներով լցվում էին գլխիս մեջ, ու երեւի այդ պատճառով էր, որ մանկության երազանքն էր անմարդաբնակ կղզում հայտնվել:

Այ այդ պատճառով էր, որ երբ մեր բակից մի աղջիկ ամուսնանում էր մեր բակից մի տղայի հետ, ես ներքին համոզմունքով զգում էի, որ նա չի էլ ցանկանալու լինել անմարդաբնակ կղզում… Ու միգուցե իրենց բալիկները երբեք էլ չեն տեսնելու մամային կամ պապային գիրք կարդալիս ու մտովի անմարդաբնակ կղզում քայլելիս:

Փոքր ժամանակ էլ, իսկ հիմա առավել եւս մեր տանը ամենամեծ հարստությունը համարել եմ հսկայական գրադարանը, որ պապիկս թողել է մեզ` իր չորս թոռնիկներին: Այդքան գիրք է թողել, երեւի այդ պատճառով ուրիշ հարստություններ չի թողել: Պապիկիս չեմ տեսել, բայց անսահման սիրում եմ նրան իր թողած գրքերի մեջ, ճանաչում եմ նրան գրքերում ու փոքրիկ թղթիկների վրա գրված երկտողներից, որոնք գտնում եմ նրա թողած գրքերի մեջ:

Փոքրուց ամենասիրելի զբաղմունքներից էր մեր գրադարակները վերադասավորելը: Մի անգամ դասավորում էի ըստ թեմատիկայի, մի անգամ` ըստ հեղինակների, հաջորդ անգամ` ըստ լեզուների:

Հետո սկսեցի ես գրքեր գնել ու գնում եմ մինչեւ հիմա: Հիմնականում ընկերներիս ծննդյան օրերին գրքեր եմ նվիրում:

Գիրքը դաստիարակության միջոց է, գիրքը մարդ է դաստիարակում, գիրքը երեխային, պատանուն, երիտասարդին, մեծահասակին տալիս է մի ուրիշ, հոյակապ աշխարհի հնարավորություն: Ու չնայած մայրիկս միշտ անհանգստանում էր, որ ես ինձ երբեք չեմ գտնի այս կյանքում, քանի որ շատ եմ երազային ապրում ու “գրքային” եմ, բայց, շնորհակալ եմ Աստծուն, այսօր իմ կողքին կա այն մարդը, ում հետ ամուսնանալով չեմ համարի, որ կյանքս ավարտվեց, այլ այն նոր-նոր պիտի սկսվի, ու մենք հաստատ մի օր կգնանք անմարդաբնակ կղզի….

Անկախ տեխնիկական ցանկացած գյուտի գիրք պետք է կարդալ երեւակայություն ունենալու, գեղեցիկն զգալու ու մի այլ աշխարհի գոյության հնարավորության համար… 

Պատմաբան. «Հայ Առաքելական Եկեղեցին շատ հաճախ է կատարել պետության գործառույթները»

«Պետության եւ եկեղեցու առաջին հանդիպումը տեղի ունեցավ չորրորդ դարի սկզբին, երբ պետությանն անհրաժեշտ եղավ ընդունել քրիստոնեությունը որպես պետական կրոն:

Պետք է անպայման նշել, որ այս ընդունումը հեշտ չեղավ, սա հեղափոխություն էր: Փոխվում էր ամեն ինչ. կենցաղ, ապրելակերպ, մտածելակերպ: Սակայն պետք է նաեւ հասկանանք, որ սա մի քայլ էր փրկելու այն ժամանակվա հայոց պետականությունը, որը գտնվում էր ծանրագույն իրավիճակում», «Արտագերս» դպրոցի սաների հետ «Հայ Առաքելական Եկեղեցու դավանաբանությունը եւ հայկական ինքնությունը» դասընթացի շրջանակներում հերթական հանդիպման ժամանակ նշեց պատմաբան Պետրոս Հովհաննիսյանը:

Ինչպես բացատրեց պարոն Հովհաննիսյանը, քրիստոնեության ընդունումը քայլ էր դիմագրավելու պարթեւներին եւ հռոմեացիներին, տարբերվել նրանցից:

«Հաճախ Գրիգոր Լուսավորչի անվան փառքի մոտ անտեսվում ու մոռացվում է Տրդատ Երկրորդը: Սակայն եկեք ընդունենք, որ առանց պետության, տվյալ դեպքում` թագավորի հովանավորության Գրիգոր Լուսավորիչը ոչնչի էլ հասնել չէր կարող», նշեց պատմաբանը:

Խոսելով քրիստոնեության ընդունման խնդիրների մասին, Պ. Հովհաննիսյանը նշեց, որ սկզբից այս կրոնը մեծ դժվարությամբ էր ընդունվում հասարակության կողմից:

 «Քրիստոնեության ընդունումից հետո հարյուր տարի անց  Մեսրոպ Մաշտոցը քարոզում էր քրիստոնեություն: Սա նշանակում է, որ պետականորեն ընդունումից հարյուր տարի հետո էլ դեռ Հայաստանում մարդիկ կային, ովքեր քրիստոնյա չէին»:

Պետությունը եկեղեցով եւ եկեղեցին պետությունով կարգախոսը երբեմն շատ լավ է աշխատել հայ իրականության մեջ, սակայն մենք գիտենք նաեւ դեպքեր, երբ եկեղեցին ու պետությունը մտել են խիստ առճակատման մեջ:

«Բոլորիս հայտնի է Պապ թագավորի օրինակը, ով կարծում էր, որ եկեղեցին արդեն շատ է հզորացել, եւ նրան անհրաժեշտ է իշխանության տակ պահել: Այդպիսի փորձեր Պապը կատարեց»:

Հայ առաքելական եկեղեցին ակտիվորեն գործել է այն ժամանակ, երբ մենք պետություն չենք ունեցել: Այս ժամանակ եկեղեցին ստիպված է եղել բացի հոգեւոր սնունդ տալը նաեւ զբաղվել մի շարք կազմակերպչական հարցերով, որոնք այսօր պետությունն է կազմակերպում:

«Չնայած քրիստոնեության հնազանդության կոչին, շատ հաճախ հայ կաթողիկոսներն իրենք են օժանդակել ու առաջնորդել ապստամբությունները հատկապես այն ժամանակ, երբ պետություն չենք ունեցել», նշեց պատմաբանը:

Պարոն Հովհաննիսյանը հատկապես կարեւորեց եկեղեցու ազգապահպան դերը այն ժամանակ, երբ մենք պետություն չենք ունեցել:

«Երբ մենք գտնվում էինք պարսիկների, արաբների, ռուսների տիրապետության տակ, այս տիրապետողները երբեք մեր համար դպրոց չէին կառուցելու կամ չէին պահպանելու ազգային մշակույթը: Ընդհակառակը, հայ դպրոցը միշտ էլ ատելի է եղել տիրապետողներին: Եւ ահա հայ ազգի համար այս ամենածանր շրջաններում եկեղեցին է կազմակերպել հայկական հոգեւոր կյանքը», կարեւորեց մեր զրուցակիցը:

Հատկապես կարեւորելով եկեղեցու այս վերջին գործառույթը, փորձառու պատմաբանը նշեց, որ չնայած եկեղեցու դերը սկզբից եղել է ազգի հոգեւոր ապավենը լինելը, շատ հաճախ այն ստիպված է եղել կատարել մի շարք այլ գործառույթներ եւս:

Այսօր եւս եկեղեցին կատարում է ազգային ավադույթների պահպանման գործառույթ: Եւ պետք է միշտ հիշել, որ Հայ Առաքելական Եկեղեցին ազգային եկեղեցի է, այն միայն կրոն չի, այլեւ ապրելակերպ:

Եւ վերջում, ինչպես մի շատ լավ մասնագետ նշեց մի անգամ, քրիստոնեությունը հայի մաշկի գույնն է: Այս ձեւակերպումն, իմ կարծիքով, շատ դիպուկ էր:

Եկեղեցական տոներ, խորհուրդներ. պետք է իմանալ

«Արտագերս» երեկոյան դպրոցի մասնակիցների հետ Երեւանի Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու քահանա Տեր Եսայի Արթենյանի հանդիպումներից երկուսը նվիրվեցին Հայ Առաքելական Եկեղեցու տոներին, խորհուրդներին, սովորույթներին:

Թեման այնքան լայն է ու ինֆորմատիվ, որ մեկ գրառման մեջ այն ամփոփելն այն անհնար է, ուստի այս գրառումն ընթերցելուց հետո էլ իմացեք, որ դեռ շատ բան չգիտեք Հայ Առաքելական Եկեղեցու տոների, ծեսերի, սովորույթների մասին: Իսկ այդ բացը լավագույնս կարելի է լրացնել եկեղեցի այցելելով ու այդ խորհուրդներին ու տոներին անմիջապես հաղորդակցվելով:

Ինչպես նշեց Տեր Եսայի Արթենյանը, եկեղեցու բոլոր տոներն ուրախության օրեր են, սակայն այստեղ խոսքը հոգեւոր ուրախության մասին է: Իրականում առանց ճոխ սեղանի ու շատ հյուրերի էլ է հնարավոր իսկական տոն կազմակերպել եւ հոգով ուրախանալ, մաքրվել:

Սկսենք տոների տեսակներից:

Տերունական: Սրանք այն տոներն են, որոնք անմիջապես կապված են Հիսուս Քրիստոսի հետ. տոների անվանումն առաջացել է «տեր» բառից: Այս տիպի տոներից են Քրիստոսի Ծննդյան տոնը, Անվանակոչության, Թլպատման, Խաչվերաց (խաչին վերադարձ): Հատկանշական է, որ Մարիամ Աստվածածնին վերաբերող բոլոր տոները եւս (Հղացման, Տաճարի ընծայման, Ծննդյան, Տփո) տերունական են:

Սրբոց:  Եկեղեցին տարվա գրեթե կեսը նշում է որպես որեւէ սրբի օր: Սրբերի օրեր չեն նշվում միայն չորեքշաբթի եւ ուրբաթ օրերը, քանի որ սրանք պահքի օրեր են: Ի դեպ, այդ օրերին չի կատարվում նաեւ օրհնություն (մատաղի, պսակի եւ այլն):

Սրբոց օրերին եկեղեցականներն իրենց աղոթքներում հիշում են այն սրբերին, որոնց օրն է այդ օրը: Հատվածներն ընթերցվում են «Հայմս ավուր» ժողովածուից, որն ամփոփում է բոլոր սրբերի կյանքը:

Պահոց օրեր:  Շատ հաճախ մեր գիտակցության մեջ պահքն ընկալվում է որպես զրկանք, սակայն դա այդպես չի: Պահքը եւս տոն  է, հոգեպես մաքրվելու եւ հոգեւոր ուրախության առիթ: Պահքի օրերին, ինչպես արդեն նշվեց, չի կարելի մատաղ, պսակ անել: Անդրադառնալով Զատկին նախորդող Մեծ Պահքին, Տեր Եսայի քահանան նշեց, որ շատ հաճախ մենք կարծում ենք, թե սա միակ պահքն է տարվա մեջ: Իրականում տարվա գրեթե 160 օրեր պահքի օրեր են: «Պահքը պետք է ինքնանպատակ չլինի, մարդը պետք է պատրաստ լինի պահքին նախ եւ առաջ հոգեպես: Պահքը միայն սննդակարգով չի որոշվում», ընդգծեց Տեր Հայրը:

Եկեղեցական տոները լինում են շարժական եւ անշարժ: Քրիստոսի ծննդյան հետ կապված շատ տոներ անշարժ են. քանի որ հայտնի Քրիստոսի ծննդյան հստակ օրը, հայտնի են նաեւ դրա հետ կապված մի շարք իրադարձությունների օրեր: Իսկ որոշ տոներ կապված են Սբ. Զատիկի հետ. որոշվում է Սբ. Զատկի օրը եւ հետո դրա հետ կապված օրերը եւս:

Սբ. Ծնունդը, ինչպես նաեւ Պայծառակերպության, Խաչվերաց եւ մի քանի այլ տոներ կոչվում են տաղավար տոներ:

Ըստ Ավետարանի, Պայծառակերպության օրը Քրիստոսն այլակերպվել է իր աշակերտների աչքի առաջ Թափոր լեռան վրա:  Այդ ժամանակ աշակերտները խնդրում են Քրիստոսին մնալ այդտեղ ու հանգիստ ապրել. նրանք գիտեին, որ իջնելով ներքեւ, Քրիստոսը չարչարանքների է ենթարկվելու, իսկ այդտեղ կարելի է հանգիստ ապրել: Սակայն Քրիստոսը բացատրեց նրանց, որ լույսն ու հավատը պիտի տարածել այնտեղ, որտեղ շատ է չարիքը եւ ոչ թե մնալ մի տաքուկ անկյունում ու անվտանգ ապրել:

Նյութը չծանրացնելու համար առանձին-առանձին չեմ ներկայացնում բոլոր տոների խորհուրդները, քանի որ դրանք բոլորն էլ բավականին երկար պատմություն ունեն: Ի դեպ, այս բոլոր տոենրի մասին կարելի է կարդալ հոգեւոր գրքերում, ինչպես նաեւ տեղեկանալ դրանց խորհրդին` հաճախակի այցելելով եկեղեցի ու զրուցելով հոգեւոր սպասավորների հետ:

Կարեւոր է իմանալ նաեւ եկեղեցու յոթ խորհուրդները. կարգ հիվանդաց, ձեռնադրություն, օծում, պսակ, մկրտություն, հաղորդություն, դրոշմ, ապաշխարանք: Այս յոթ խորհուրդներից  հատկապես խոսելով պսակի մասին, Տեր Եսային նշեց, որ զույգերը պետք է իսկապես լավ հասկանան պսակի խորհուրդը: «Հաճախ աղջիկները չեն ցանկանում ասել` հնազանդ եմ, սակայն երբ հասկանում են իմաստը, ասում են:» Քրիստոնեությունը պատվիրում է կնոջը հարգել իր ամուսնուն, իսկ տղամարդը պարտավոր է սիրել իր կնոջը իր անձից էլ ավելի:

Տեր Եսային ներկաներին պատմեց նաեւ պատարագի մասին, ներկայացրեց պատարագի չորս մասերը: Սակայն մինչեւ պատարագին ներկա չգտնվենք, այդպես էլ չենք հասկանա պատարագի խորհուրդը:

Այս գրառման մեջ հնարավոր չի ամփոփել այն հսկայական տեղեկատվությունը, որն ստանում ենք քահանայի հետ զրուցելուց, բայց այսքանով ավարտեմ այս անգամ: Իսկ Տեր Եսայիի զրույցները "Արտագերս"-ի սաների հետ շարունակվում են :)   

Առաջ ես լավն էի….

Առաջ ես ուրիշ էի, կարծում եմ` առաջ ես լավն էի: Առաջ ես ուրիշ կերպ էի ապրում, առաջ ես աշխարհին ուրիշ կերպ էի նայում, առաջ իմ աշխարհն ուրիշ էր:

Առաջ ես այս ամենը գրում էի սիրուն, փոքրիկ, գունավոր նոթատետրի մեջ, հետո կարդում էի գրածներրս նորից ու նորից…

Առաջ ես հաճախ էի դիտում իմ մահճակալի վերեւում  փակցված աստղերին, որոնք լույս են տալիս գիշերը…

Առաջ ես գեղեցիկ լամպ ունեի, որի արտացոլումը սիրուն պատկերներ էր գծում սեղանիս վրա, երբ ես գիշերը կարդում էի ու գրում…հիմա գրում եմ համակարգչով, լամպի կարիք չկա…

Առաջ ես Փիսիկիս հետ քալյում էի քաղաքով, տեսնում էի քաղաքի հոգսերը, գույները, մարդկանց…

Առաջ ես հաճախ նստում էի թատրոնի մուտքի մոտ ու գիրք էի կարդում, մինրեւ ներկայացումը կսկսվեր…

Առաջ ես հաճախ էի լինում իմ սիրելի հարազատ քաղաքում, քայլում էի ուղղակի…

Առաջ շատ էի շփվում ընկերներիս հետ…

Առաջ նրանք հաճախ էին գալիս մեր տուն…

Առաջ ես խմում էի այդ ընկերներիս հետ…

Առաջ մենք իրար հետ ծառի վրա էինք բարձրանում…

Առաջ ես այսքան չէի հոգնում…

Առաջ ամեն ինչ այսքան լուրջ չէր…

Առաջ ես շատ ֆիլմեր էի դիտում…

Առաջ ես երազում էի…շաաաատ…

Առաջ ես փնտրում էի….անընդհատ….

Առաջ ես հավատում էի…միշտ…

Առաջ ես երեւակայում էի…բավականին…

Ինչ վատն եմ ես հիմա…կազմակերպված ու պլանավորված…

Տեր Եսայի Քահանա. «Եկեղեցականը կարող է թերություններ ունենալ, Հայ Առաքելական Եկեղեցին` երբեք»

Հայ Առաքելական Եկեղեցին միշտ կարեւոր դեր է ունեցել հայ ժողովրդի կյանքում: Երբ պետություն չենք ունեցել, եկեղեցին իր շուրջն  է համախմբել ազգը, կատարել է նաեւ մի շարք տնտեսական գործառույթներ:

Բայց արի ու տես, որ մենք ազգովի մի տեսակ անշնորհակալ ենք եկեղեցու հանդեպ ու հարվածում ենք եկեղեցուն` գիտակցաբար ու անգիտակցաբար: Հարվածում ենք` եկեղեցի չգնալով, եկեղեցական ծեսերն ու կարգերը չիմանալով, հոգեւորականների հետ չշփվելով ու վերջապես որ ամենակարեւորն է` տարաբնույթ աղանդներին մեր երկիր, մեր տուն, մեր ընտանիք թողնելով:

«Արտագերս» դպրոցի սաների համար կազմակերպված հոգեւոր զրույցների շարքը նախատեսված է հենց այս բացերը լրացնելու համար: Հոգեւորականների զրուցներին մասնակցած երիտասարդները` լրագրողներ, քաղաքագետներ, պատմաբաններ, այսուհետ իրենց հրապարակումներում առավել գրագետ կլինեն եկեղեցու մասին գրելիս եւ իրենց հրապարակումներով կօժանդակեն եկեղեցու մասին` հասարակական ճիշտ ու առողջ կարծիքի ձեւավորմանը:

Ինչպես երիտասարդների հետ առաջին հանդիպման ժամանակ նշեց Երեւանի Սուրբ Երրորդություն եկեղեցու քահանա Տեր Եսայի Արթենյանը, եկեղեցականները կարող են թերություններ ունենալ, իսկ եկեղեցին որպես հոգեւոր կառույց անթերի է: Ըստ քահանայի եկեղեցին եւս շատ լուրջ բարեփոխումների կարիք ունի եւ դա առավել եւս ակնհայտ է դառնում առողջ քննադատության արդյունքում: Բայց առողջ, կառուցողական քննադատության, ոչ թե թունոտ քննադատության դեպքում:

Խոսելով Քրիստոսի մասին` Տեր Եսային մի քանի խոսուն օրինակներով ցույց տվեց, որ Քրիստոսը պատմական անձ է եղել: Նա նշեց մի քանի վկայություններ, որ Քրիստոսի մասին արել են հեթանոս պատմիչներ:

«Դուք եթե Աստված հորինեիք, ինչպիսի՞ Աստված կհորինեիք», հարցրեց Տեր Եսային ներկաներին: Պատասխաններից պարզ դարձավ, որ հորինած Աստվածը լինում է ուժեղ, բարի, ամենակարող, հզոր: «Ոչ ոք թույլ չի տա, որ իր ստեղծած Աստծո վրա ծիծաղեն, թքեն նրա վրա, խաչեն: Կասկածից վեր է, որ Քրիստոսը պատմական անձ է եղել», նշեց Տեր Եսային:

Հոգեւոր հայրն անդրադարձավ նաեւ քրիստոնեության երեք հիմնական արժեքներին` հույս, 

հավատ, սեր:

Ինչպես քահանան բացատրեց, սերը միայն հիացմունք արտահայտել չէ, սերը ներելն է, ճանաչելն ու հարգելն է: “Եթե սիրում ես, պետք է ազատություն տաս քո սիրելիին, պետք է սիրես նրան այնպիսին, ինչպիսին նա կա, ոչ թե ստեղծես քո երազած կերպարն ու փորձես նրան հարմարեցնել:”

Խոսելով հույսի մասին, Տեր Եսային բացատրեց, որ հույսը մարդուն օգնում է պայքարել: Դե իսկ հավատ պետք է բոլորին, ամեն հարցում. մինչեւ չհավատաս, ոչ մի բանի էլ չես հասնի:

“Մարդկային հոգու խորությունը կամ դատարկությունը հնարավոր չէ դեն նետել, հնարավոր  է միայն լցնել այն: Մարդու հոգու խորությունը կարող է իր մեջ տիեզերք տեղավորել”:

Աստված յուրաքանչյուրիս յուրովի է սիրում ու սիրում է հենց այնպես, ուղղակի սիրում է. ըստ Տեր Եսայիի, սա քրիստոնեության ամենամեծ հրաշքներից է: Ամփոփելով իր խոսքը` Տեր Եսային եզրակացրեց, որ քրիստոնեությունը ոչ թե գաղափարախոսություն է, այլ ապրելակերպ:

“Քրիստոնեությունը երբեք չի կարող բութ հնազանդություն քարոզել”:

Դասախոսության երկրորդ մասն անցավ հարց-պատասխան ձեւաչափով: Խոսելով շատ հրատապ ու կարեւոր խնդրի` աղանդների մասին, Տեր Եսայի քահանան նշեց, որ աղանդների ներկայացուցիչները խաբում են մարդկանց` խոստանալով նրանց հեշտ փրկություն: “Իսկ Հայ Առաքելական Եկեղեցին ճիշտն ասում է հավատացյալին, ասում է, որ մարդը պետք է լուրջ հոգեւոր ճիգ ապրի` փրկվելու համար:”

Պատասխանելով տարածված այն հարցին, թե ինչու՞ է քրիստոնեությունն ասում` եթե մի այտիդ հարվածում են` մյուսն էլ պարզիր, թող ապտակեն, Տեր Եսային ասաց. “Քրիստոնեությունը երբեք չի կարող բութ հնազանդություն քարոզել: Այդ խոսքն ուղղակի պետք է հասկանալ այսպես. եթե քեզ չարություն են անում, դու քեզ այնպես պահի, որ չարություն անողն իրեն վատ զգա, այլ ոչ թե դու էլ չարիք գործի ու ավելացրու չարիքն աշխարհում”:

Խոսելով եկեղեցու դերի մասին, հոգեւոր հայրը նշեց. “Եկեղեցու կարեւորագույն գործերից եմ համարում հայ երիտասարդին օգնելը, որ նա իր տեղը գտնի այս արեւի տակ, ինքնահաստատվի ու միշտ հիշի, որ Աստված իրեն սիրում է, ուղղակի սիրում է”:

Եւ վերջում պատասխանելով մասնակիցներից մեկի հարցին այն մասին, թե “Եհովայի վկաներ” կոչվող աղանդի ներկայացուցիչները հաճախ են ասում, թե Եհովան Աստծո անունն է, Տեր Եսային նշեց. “Նրանք ստում են, քանի որ ոչ ոք իրականում չգիտե Աստծո անունը, իսկ Աստծո անունը սխալ տալն ուղղակի մեղք է”: 

Ո՞րն է բանակը

Եղբայրս ծառայել է Հայոց Բանակում: Մեկ տարուց ավել է, որ ավարտել է ծառայությունը: Անկեղծ ասած, այնքան ուրախ եմ, որ նա ծառայել է հայոց բանակում: Բոլորին ու ամենուր հպարտորեն ասում եմ` տա Աստված, որ ձեր հարազատներն էլ եղբորս նման ծառայեն: Հաստատ գիտեմ, որ ինքն էլ է շատ դժվարություններ ունեցել ծառայության ընթացքում, բայց դե նա դրանց մասին չի պատմում: Չի պատմել ծառայության ընթացքում, չի պատմում նաեւ այսօր:

Երբ նոր պիտի բանակ գնար, հոգուս խորքում երազում էի, որ չտանեն. բայց դե դա անհնար էր. եղբայրս առողջ է (փառք Աստծո), սովորում է (այն ժամանակ էլ սովորում էր) Պոլիտեխնիկ ինստիտուտի հեռակա բաժնում, այսինքն, հաստատ գնալու էր բանակ: Իհարկե, շատ էի ուզում, որ պարտքը տա հայրենիքին, պատվով կատարի իր պարտքն ու տուն գա, բայց դե քույր եմ ու անհանգստանում էի, վախենում էի նաեւ կարոտից…

Գնաց: Առաջին վեց ամիսը ծառայեց Գյումրիի ուսուցողական զորամասում, խոհարարություն սովորեց: Ընտանիքս Վանաձորում էր ապրում, ու շատերն ասում էին` դասավորել եք: Չէ, այ մարդ, չէինք դասավորել: Չէինք դասավորել, քանի որ նախ, դա սխալ էինք համարում, երկրորդ, դա բավականին թանկ գործ էր, ու ամենակարեւորը, եղբայրս շատ հանգիստ էր մոտենում ծառայությանը, նա չէր վախենում, չէր խուսափում, շատ վստահ ու մեզ էլ էր անընդհատ խնդրում հանգիստ մնալ ու անտեղի չանհանգստանալ:

Երբ Գյումրիում էր, կիրակի օրերը այցելում էինք նրան. մի անգամ մայրս ու հայրս, մի անգամ` ընկերները, իսկ ավելի հաճախ` ես:   

Եղբայրս լավ էր զգում իրեն, պատմում էր իր առօրյայից: Այդ ժամանակ ես սկսեցի կամաց-կամաց հասկանալ, որ բանակն այն սարսափելի ու անորոշ բանը, չի, որից ես, անկեղծ ասած, այնքան վախենում էի:

Հետո եղբորս տարան Արցախ, ավելի կոնկրետ` Ջրակն: Դա շատ հեռու էր ու էլի շատ անորոշ: Սրտի դողով ամեն օր սպասում էի զանգին, երբ մի քանի օր չէր զանգում, ինձ թվում էր` անհանգստությունից կխելագարվեմ: Ինքն էլ գիտեր, թե ինչպես եմ անհանգստանում ու աշխատում էր հաճախ զանգել: Տրամադրությունը միշտ լավ էր, երբեք, մի օր, մի անգամ չբողոքեց: Դե մտածում էի, որ չի ուզում, որ անհանգստանամ:

Արդեն մի քանի ամիս ծառայել էր Ջրակնում, որ նրան այցելեցինք: Չնայած շաաաաատ երկար գնացինք, բայց երբ եղբորս տեսա, ամեն հոգնածություն անցավ: Եղբայրս լավ էր, իրոք լավ էր: Մեր հետ տարած ուտելիքին առանձնապես ուշադրություն չդարձրեց. նոր էին ճաշել, ու իր ասելով` շատ լավ էին սնվում: Աչքերում հանգստություն կար, վստահություն, տղամարդկություն ու հպարտություն: Այդ հպարտությունն անցավ նաեւ ինձ հատկապես այն ժամանակ, երբ ծանոթացա զորամասում աշխատող մի քանի սպաների ու այլ աշխատողների հետ: Բոլորն էլ մի տեսակ սիրով, հոգատար, պատրաստակամ օգնելու, հատկապես խոհանոցում աշխատող կանայք: Ինձ միանգամից ճանաչեցին. հա, դու էն նկարի աղջիկն ես, քո նկարները տեսել ենքJ

Այդ ժամանակ ես հասկացա, որ բանակը եղբորս համար մի ընտանիք է դարձել: Ասացի` որ զորացրվես, հաստատ կարոտելու ես զորամասդ: Հաստատ, պատասխանեց նա: Ու դա լավ հիշելով` նրանից չէի նեղանում, երբ զորացրվելու առաջին օրերը հեռախոսս դատարկում էր` զորամասում մնացած ընկերներին ու սպաներին զանգելով ու երկար-բարակ հարցուփորձ անելով:

Երբ եղբորս մոտից վերադարձել էի, ով հարցնում էր, թե ո՞նց էր նա, բոլորին ասում էի` շատ լավ: Ասում էին` բանակում շատ լավ լինու՞մ են: Ասում էի` հա, Վովիկն իսկապես շատ լավ էր:

Հիմա այդ բանակը փոխվե՞ց այս մի տարում, թե՞ մեր բախտը բերեց, մենք լավ բանակ տեսանք:

Ես իսկապես գիտեմ, թե ինչ է նշանակում անհանգստանալ զինվորի համար…Հաճախ գիշերները երկար չեմ քնել, մտածել եմ եղբորս մասին, պատկերացրել, որ հիմա նա զենքը ձեռքին արթուն է, որ ես այսօր այստեղ հանգիստ քնեմ…Մամայիս մտածմունքների մասին էլ չեմ ասում…

Բայց այդ ամենն անցավ ու Փառք Աստծո, ու ես հպարտ եմ, որ եղբայրս պատվով ծառայեց իր Հայրենիքին ու ետ վերադարձավ: Ցանկանում եմ բոլորին եղբորս նման ծառայություն, ցանկանում եմ մեզ հպարտություն ու հավատ ներշնչող Հայկական Բանակ:

Հա, հենց դրանով ենք մենք հայ

Այսօր Թուրքիան դիմել է Հայաստանին եւ օգնություն է խնդրել Վանում տեղի ունեցած ավերիչ երկրաշարժի հետեւանքները հաղթահարելու համար: Հայաստանը պատրաստակամ է, եւ 40 տոննա բեռ վաղը ինքնաթիռով կուղեւորվի Արեւմտյան Հայաստան (այժմ Թուրքիայի տարածք): Թուրքերի ու քրդերի համար ուղարկվում են վրաններ, ծածկոցներ, քնապարկեր, անկողնային պարագաներ….

100 տարուց էլ քիչ ժամանակ առաջ նույն Արեւմտյան Հայաստանում հայերն ինչպե~~~~~ս կարիք ունեին վրանների, ծածկոցների, անկողնու….Հայերը թուրքերից չէին խնդրում, ծածկոց, կացարան, այլ խնդրում էին իրենցը չավերել, իրենց տնավեր չանել…

Ասեք, որ ես նացիոնալիստ եմ, շովինիստ եմ, ծայրահեղական եմ ու էլի ինչ հազար ու մի գրող ու ցավ եմ, որ 21-րդ դարում էլ էսպիսի բաներ չի կարելի խոսել…հա, իհարկե, իսկ 20-րդ դարում այդպիսի բաներ կարող էին անել, իսկ հիմա պիտի էլ չխոսենք: Հիմա մեր շատ հայրենակիցներ մեզ են ամոթանք տալիս, եթե հիշում ենք Ցեղասպանությունը թուրքերի մասին խոսելիս, իսկ թուրքերն ամենեւին միտք չունեն ամաչելու…

Ցեղասպանության մասին իմացել եմ փոքր տարիքից: 11-12 տարեկանից կարդում էի “Խոսեք Հայաստանի լեռներ”, “Մուսա լեռան 40 օրը”, “Անդրանիկ”, “Ինձ բահ տվեք”…. գրքերը, կարդում էի ու սարսռում, տետրի մեջ արտագրում էի թուրքերի դաժանությունները., որ արել են հայերի հանդեպ, որ չմոռանամ, որ միշտ հիշեմ, որ եթե թուրք տեսնեմ, իմանամ, որ նա գազան է: Հավասարություն, հանդուրժողականություն քարոզող իմ տարեկից երիտասարդներն ինձ կդապարտեն ու բնավ հանդուրժող չեն լինի իմ հանդեպ այս տողերի համար, գիտեմ:

Ու այս ամենից հետո միշտ էլ համոզված եմ եղել, որ մենք պետք է մարդ լինենք այդ թուրքերի հանդեպ, որ պիտի ՀԱՅ լինենք այդ թուրքերի հետ ու ես ուրախ եմ ու հպարտ, որ Հայաստանից օգնություն է գնալու Թուրքիային, այն Թուրքիային, որ հարյուր տարի առաջ հային կոտորում էր հենց այդ նույն հողում, կոտորում էր այնպես, որ հայն էլ չլինի…Բայց հայն այսօր կա, Հայաստանն այսօր կա, ու պետք եղած դեպքում նաեւ օգնություն է ուղարկում: Մենք հայ ենք հենց դրանով, ու ես հպարտ եմ հենց դրանով: